1.
«Πρέπει να ξαναμελετήσουμε χωρίς καμιά προκατάληψη το κλα-
σικό εργατικό κίνημα και ιδιαίτερα όσο αφορά τους διάφο-
ρους πολιτικούς ή ψευτοθεωρητικούς κληρονόμους του, εφόσον
το μόνο που κληρονόμησαν είναι η ήττα αυτού του κινήματος.
Οι φαινομενικές επιτυχίες αυτού του κινήματος είναι οι θε-
μελιώδεις ήττες του (ο ρεφορμισμός ή η εγκαθίδρυση μιας
κρατικής γραφειοκρατίας στην εξουσία) και οι ήττες του (η
Κομμούνα ή η εξέγερση των Αστουριών) είναι μέχρι στιγμής
οι αληθινές του νίκες και για το παρόν και για το μέλλον»,
Σημειώσεις της σύνταξης στην Κ.Δ. 7.
2.
Η Κομμούνα ήταν η μεγαλύτερη γιορτή του 19ου αιώνα. Στη
βάση της βρίσκουμε την αίσθηση των εξεγερμένων ότι έγιναν
αφέντες της ιστορίας τους, όχι τόσο στο επίπεδο της «κυ-
βερνητικής» πολιτικής απόφασης, όσο σ’ αυτό της καθημερι-
νής ζωής εκείνη την άνοιξη του 1871 (βλέπε το παιχνίδι
όλων με τα όπλα, δηλαδή το παιχνίδι τους με την εξουσία).
Πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε και από αυτήν την άποψη την
φράση του Μαρξ ότι «το μεγαλύτερο κοινωνικό μέτρο της Κομ-
μούνας ήταν η ίδια η έμπρακτη ύπαρξή της».
3.
Η φράση του Ένγκελς: «Δείτε την Παρισινή Κομμούνα, να τι
είναι η δικτατορία του προλεταριάτου», πρέπει να ληφθεί
σοβαρά υπόψη για να καταδείξουμε τι δεν είναι η δικτατορία
του προλεταριάτου ως πολιτικό καθεστώς (οι διάφορες παραλ-
λαγές μιας δικτατορίας πάνω στο προλεταριάτο και επ’ ονό-
ματι του).
4.
Όλοι άσκησαν σωστές κριτικές στις ασυνέπειες της Κομμούνας,
στην έκδηλη απουσία ενός οργάνου. Αλλά επειδή πιστεύουμε ότι
σήμερα το πρόβλημα των πολιτικών οργάνων είναι πολύ πιο σύν-
θετο απ’ όσο ισχυρίζονται οι αυθαίρετοι κληρονόμοι του μπολ-
σεβίκικου κόμματος, θα πρέπει να θεωρήσουμε την Κομμούνα όχι
μόνον ως έναν ξεπερασμένο επαναστατικό πρωτογονισμό που
υπερφαλαγγίζουμε όλα τα σφάλματα του, αλλά ως μια θετική
εμπειρία που ακόμα δεν βρήκαμε ούτε εκπληρώσαμε όλη την αλή-
θεια της.
5.
Η Κομμούνα δεν είχε αρχηγούς και μάλιστα σε μια ιστορική πε-
ρίοδο που η ιδέα των αρχηγών κυριαρχούσε ολόκληρο το εργα-
τικό κίνημα, έτσι εξηγούνται πρώτα απ’ όλα οι παράδοξες
αποτυχίες κι επιτυχίες της. Οι επίσημοι ηγέτες της Κομμούνας
ήταν ασήμαντοι (αν πάρουμε ως αναφορά το επίπεδο του Μαρξ ή
του Λένιν, ή ακόμα και του Μπλάνκι). Αλλά από την άλλη μεριά
οι «ανεύθυνες» πράξεις εκείνης της στιγμής έχουν μια αξία
που ακόμα δεν την έχει φτάσει το επαναστατικό κίνημα της
εποχής μας, παρά το γεγονός ότι όλες σχεδόν περιορίστηκαν
στο καταστροφικό στάδιο (το πιο γνωστό παράδειγμα είναι
εκείνου του εξεγερμένου που είπε σε κάποιον ύποπτο αστό ο
οποίος κλαιγόταν ότι ποτέ του δεν έκανε πολιτική: «Γι’ αυτό
ακριβώς σε σκοτώνω»)
6.
Σ’ όλη τη διάρκεια του κινήματος η ζωτική σημασία ενός γενι-
κού εξοπλισμού του λαού εκδηλώθηκε τόσο στην πρακτική όσο
και στα συνθήματα. Στο σύνολό τους οι εξεγερμένοι αντιτάχτη-
καν στη συγκρότηση ειδικευμένων ένοπλων σωμάτων για τη δυνα-
μική επικράτηση της κοινής θέλησης. Η παραδειγματική αξία
αυτής της αυτονομίας των ένοπλων ομάδων οφείλεται στην απου-
σία συντονισμού, στο γεγονός ότι η λαϊκή δύναμη δεν έφτασε
το επίπεδο της στρατιωτικής αποτελεσματικότητας σε καμία
(επιθετική ή αμυντική) στιγμή του αγώνα εναντίον των Βερσαλ-
λιών. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η ισπανική επανάσταση –
και τελικά κι ο ίδιος ο πόλεμος – χάθηκε στο όνομα ενός τέ-
τοιου μετασχηματισμό των ένοπλων ομάδων σε «δημοκρατικό
στρατό». Φαίνεται πως η αντίφαση μεταξύ της αυτονομίας και
του συντονισμού εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο
της τεχνολογικής ανάπτυξης της εποχής εκείνης.
7.
Μέχρι σήμερα η Κομμούνα εκπροσωπεί τη μοναδική πραγμάτωση
μιας επαναστατικής πολεοδομίας: γκρέμισε επιτόπου τα απο-
λιθωμένα σύμβολα της κυρίαρχης οργάνωσης της ζωής, αντιμε-
τώπισε τον κοινωνικό χώρο με πολιτικούς όρους και δεν
πίστεψε πως ένα μνημείο μπορεί να ‘ναι αθώο. Όσοι, υποστη-
ρίζουν ότι όλα αυτά δεν ήταν παρά εκδήλωση ενός μηδενισμού
του λούμπεν προλεταριάτου ή της ανευθυνότητας των μπουρλο-
τιέρηδων, θα πρέπει να μας δείξουν κάτι από την κυρίαρχη
κοινωνία που να είναι θετικό και θα πρέπει να διατηρηθεί
(δεν είναι τυχαίο ότι θα μας δείξουν σχεδόν τα πάντα).
«Όλος ο χώρος βρίσκεται κιόλας στα χέρια του εχθρού (…) Η
αυθεντική πολεοδομία θα κάνει το πρώτο βήμα της, δημιουρ-
γώντας σε ορισμένες ζώνες ένα κενό εξουσίας. Εδώ ακριβώς
αρχίζει αυτό που λέμε κατασκευή. Μπορούμε να την κατανοή-
σουμε με τη βοήθεια της έννοιας της θετικής οπής, που επι-
νόησε η μοντέρνα φυσική» (Στοιχειώδες πρόγραμμα της
ενιαίας πολεοδομίας, Κ.Δ. 6).
8.
Η Παρισινή Κομμούνα νικήθηκε όχι τόσο με τη δύναμη των
όπλων όσο από τη δύναμη της συνήθειας. Το πιο σκανδαλώδες
πρακτικό παράδειγμα είναι η άρνηση των εξεγερμένων να χρη-
σιμοποιήσουν κανόνια για να καταλάβουν την Τράπεζα Γαλ-
λίας, τη στιγμή που τόσο τους έλειπε το χρήμα. Σ’ όλη τη
διάρκεια της εξουσίας της Κομμούνας η Τράπεζα παρέμεινε
προωθημένος θύλακας των Βερσαλλιών μέσα στο Παρίσι, με μό-
νους υπερασπιστές της μερικά ντουφέκια και το μύθο της
ιδιοκτησίας και της κλοπής. Εξίσου καταστροφικές ήταν κι
οι άλλες ιδεολογικές συνήθειες (η αναβίωση του γιακωβινι-
σμού, η ντεφαιτιστική στρατηγική των οδοφραγμάτων που επα-
ναλάμβανε το ’48, κλπ).
9.
Η Κομμούνα δείχνει με ποιο τρόπο οι υπερασπιστές του πα-
λιού κόσμου χρησιμοποιούν προς όφελός τους, και όπου μπο-
ρούν, τους συμβιβασμούς των επαναστατών μ’ αυτόν τον κόσμο
– ιδιαίτερα εκείνων που σκέφτονται την επανάσταση-, επωφε-
λούμενοι από το λάθος των επαναστατών να σκέφτονται όπως
εκείνοι. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο παλιός κόσμος διαφυλάσσει
τις βάσεις του (την ιδεολογία, το γλωσσικό σύστημα, τα
ήθη, τα έθιμά του) μέσα στην πορεία των εχθρών του και τις
χρησιμοποιεί για να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος.
(Μόνο την έμπρακτη σκέψη, που φυσιολογικά ανήκει στο επανα-
στατικό προλεταριάτο, δεν μπορεί ποτέ να χρησιμοποιήσει ο
παλιός κόσμος: το Λογιστήριο του Κράτους παραδόθηκε στις
φλόγες). Η αληθινή «Πέμπτη φάλαγγα» βρίσκεται μέσα στο ίδιο
το πνεύμα των επαναστατών.
10.
Το ανέκδοτο για εκείνους τους πυρπολητές που κατά τις τε-
λευταίες μέρες της Κομμούνας πήγαν να καταστρέψουν την Πα-
ναγία των Παρισίων και βρέθηκαν αντιμέτωποι με το ένοπλο
τάγμα των κομμουνάρων καλλιτεχνών, είναι πλούσιο σε νοή-
ματα. Πρώτα - πρώτα αποτελεί εξαίρετο παράδειγμα άμεσης δη-
μοκρατίας. Αλλά σε δεύτερο επίπεδο φανερώνει τα προβλήματα
που θ’ αντιμετωπίσει η εξουσία των συμβουλίων. Είχαν δίκιο
εκείνοι οι καλλιτέχνες που ήθελαν ομόφωνα να υπερασπίσουν
έναν καθεδρικό ναό στο όνομα των αιώνιων αισθητικών αξιών
(και σε τελευταία ανάλυση στο όνομα των μουσείων), τη
στιγμή που άλλοι άνθρωποι ήθελαν να εκφραστούν εκείνη τη
μέρα καταστρέφοντας αυτόν το ναό κι εκδηλώνοντας μ’ αυτόν
τον τρόπο την απόλυτη πρόκλησή τους προς μια κοινωνία που,
δεδομένης της ήττας τους, καταδίκαζε ολόκληρη τη ζωή τους
στο κενό και στη σιωπή; Οι καλλιτέχνες οπαδοί της Κομμούνας
έδρασαν σαν ειδικοί και μ’ αυτήν τους τη στάση έρχονταν σε
σύγκρουση με μια εξτρεμιστική εκδήλωση του αγώνα ενάντια
στην αλλοτρίωση. Οι κομμουνάροι έσφαλαν που δεν τόλμησαν ν’
απαντήσουν στην ολοκληρωτική τρομοκρατία της εξουσίας χρη-
σιμοποιώντας την ολότητα των όπλων τους. Απ’ ότι φαίνεταιη
καταστολή εξαφάνισε τους ποιητές που εξέφρασαν τότε την
ανολοκλήρωτη ποίηση της Κομμούνας. Το σύνολο των ανολοκλή-
ρωτων πράξεων της Κομμούνας επέτρεψε τη λογοκρισία των ανα-
μνήσεων και το χαρακτηρισμό «ωμότητες» για τις πράξεις που
μόλις είχαν αρχίσει να διαγράφονται. Η φράση «όσοι κάνουν
μισές επαναστάσεις σκάβουν τον τάφο τους» εξηγεί μεταξύ
άλλων και τη σιωπή του Σαιν – Ζυστ.
11.
Οι θεωρητικοί που ασχολούνται με την ιστορία αυτού του κι-
νήματος αντιμετωπίζοντάς την αφ’ υψηλού σαν παντογνώστες
θεοί, όπως κάποτε ο κλασικός μυθιστοριογράφος, συμπεραίνουν
μ’ ευκολία ότι η Κομμούνα ήταν αντικειμενικά καταδικασμένη,
ότι ήταν αδύνατο να φτάσει κάπου. Δεν πρέπει όμως να ξε-
χνάμε ότι για όσους έζησαν το γεγονός αυτό το «κάπου» ήταν
εκεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου